ماریان موله گوید: «علی‌رغم آنچه گفته‌اند یزش همراه با قربانی‌های خونین و همینطور یزش هوم در گاهان محکوم نشده‌اند. چند بخشی که در آن از کشتار بر خلاف آیین چهارپا و از تمایل اشخاص بد برای کشتن گاو صحبت می‌شود، قربانی‌های خونین محکوم نمی‌گردد»[1].
[1]- موله، ماریان، 1391، ایران باستان، ترجمه ژاله آموزگار، ص 87.
آسموسن گوید: به احتمال فراوان همانطور که دانشمندآلمانی برنفراید شلرات نیز نتیجه گیری نموده است زرتشت پس از آنکه با شدت و قاطعیت بر خلاف تمایلات سبعانه طبقه جنگجویان نوشیدن هوما و قربانی نمودن گاو را منع کرد (یسنا 1، 29، 14، 32، 11، 10، 7، 48) یک رسم قدیمی‌قوم آریایی را که نوشیدن هوما (یا سوما) بدون قربانی‌های خونین باشد تجدید نمود و بدان صورت معتدل و ملایم‌تری از آنچه معمول بود داد. زیرا در قسمت متاخر اوستا و نیز در تورایخ دوران بعد از زرتشت می‌بینیم که چندین بار از قربانی حیوانات در مراسم مذهبی نام برده شده است. از جمله این موارد می‌توانیم به یسن 5 در قسمت متاخر اوستا و به اقوال هرودوت از زمان هخامنشیان و کتیبه شاپور اول ساسانی که به قربانی نمودن گوسفندان اشاره نموده و نیز به سنت جاری بین زرتشتیان در دوران کنونی اشاره نماییم. مشاهده این موارد متعدد جای ترید باقی نمی‌گذارد که پس از زرتشت سنتی که وی در عهد آن گونه با آن به مخالفت برخاسته بود به نحو ملایم‌تری از سر گرفته شد. اگر زرتشت با قاطعیت و بدون کوچکترین شبهه و ابهامی‌رسم قربانی نمودن حیوانات را لغو می‌کرد طبعا از سر گرفتن آن- اگر هرگز امکان می‌یافت- شکافی اساسی و عمیق در دین وی محسوب می‌گردید و جز طغیان و سرپیچی از تعالیم وی به چیز دیگری تعبیر نمی‌شد. این اصل مسلم که قربانی حیوانات بعد از دوران زرتشت تا به امروز ادامه دارد روشنگر این نکته است که زرتشت به هر حال نکاتی از آن سنت قدیمی‌را بازشناخته و صورت معتدل و ملایم از آن را پذیرفته است»[1].
[1]- آسموسن، ج. پ، 1386، اصول عقاید و اعتقادات دیانت زرتشتی، ترجمه فریدون وهمن، ص 89-90.
دَرواسپ یا «گِوش» ایزد بانوی نگاهبان چهارپایان است که نهمین یشت اوستا در ستایش و نیایش اوست. پاره‌ای از بزرگان و پهلوانان برای رسیدن به خواسته‌های خود این ایزد را ستوده و برایش قربانی‌ها کرده‌اند.
هوشنگ پیشدادی در پای [کوه] زیبای مزدا آفریده‌ی [البرز]، صد اسب و هزار گاو و ده هزار گوسفند، او را پیشکش آورد[1].
جمشید خوب رمه در پای کوه هُکَر، ...[2].
فریدون پسر آتبین از خاندان توانا، در سرزمین چهارگوشه وَرِنَ، ...[3].
[کی]خسرو پهلوان سرزمینهای ایرانی و استوار دارنده‌ی کشور در کرانه‌ی دریاچه‌ی ژرف و پهناور چیچَست، ...[4].
کی گشتاسپ گرانمایه بر کرانه‌ی آبِ دایتیا، ...[5].
در این فهرست نیز کی گشتاسپ از معاصرین زرتشت حضور دارد.
دَرواسپ یا «گِوش» ایزد بانوی نگاهبان چهارپایان است که نهمین یشت اوستا در ستایش و نیایش اوست. پاره‌ای از بزرگان و پهلوانان برای رسیدن به خواسته‌های خود این ایزد را ستوده و برایش قربانی‌ها کرده‌اند.
هوشنگ پیشدادی در پای [کوه] زیبای مزدا آفریده‌ی [البرز]، صد اسب و هزار گاو و ده هزار گوسفند، او را پیشکش آورد[1].
جمشید خوب رمه در پای کوه هُکَر، ...[2].
فریدون پسر آتبین از خاندان توانا، در سرزمین چهارگوشه وَرِنَ، ...[3].
[کی]خسرو پهلوان سرزمینهای ایرانی و استوار دارنده‌ی کشور در کرانه‌ی دریاچه‌ی ژرف و پهناور چیچَست، ...[4].
کی گشتاسپ گرانمایه بر کرانه‌ی آبِ دایتیا، ...[5].
در این فهرست نیز کی گشتاسپ از معاصرین زرتشت حضور دارد.
آناهیتا نام ایزدبانوی آبهاست که یشت پنجم (=آبان یشت) از اوستا و چهارمین نیایش از پنج نیایش زردشتیان در خرده اوستا در ستایش اوست. او درمانبخش و افزاینده رمه و دارایی و کشور است. پاک کننده تخمه مردان و زهدان زنان و دهنده شیر پاک به مادران است. اهورا مزدا او را آفرید تا پاسبان آفریدگان نیک باشد.
قربانی در اوستا 4 آناهیتا نام ایزدبانوی آبهاست که یشت پنجم (=آبان یشت) از اوستا و چهارمین نیایش از پنج نیایش زردشتیان در خرده اوستا در ستایش اوست. او درمانبخش و افزاینده رمه و دارایی و کشور است. پاک کننده تخمه مردان و زهدان زنان و دهنده شیر پاک به مادران است. اهورا مزدا او را آفرید تا پاسبان آفریدگان نیک باشد.
قربانی در اوستا 3 هوم یا «هَئومَ» نام گیاه مقدسی است که در مراسم آیینی در هنگام سرایش اوستا چند ساقه از آن به همراه چیزهای دیگری در‌هاون کوبیده می‌شود و افشرده آن را پراهوم می‌خوانند. همچنین نام ایزدی است که نماد و نگاهبان گیاه هوم است و‌هات نهم تا یازدهم یسنا و بیستمین یشت از اوستا که در ستایش این ایزد است «هوم یشت» نام دارد.
پس از آنکه قربانی انجام گرفت هر یک از اعضای قربانی به یکی از ایزدان پیشکش می‌شود. در هوم یشت آمده است که اهورا مزدا از اندامهای قربانی «دو آرواره و زبان و چشم چپ» را به ایزد هوم ارزانی داشته است. در یسنای یازدهم چنین می‌خوانیم:
اهوره مَزدا – پدر اَشَوَن – مرا – که هوم‌ام- از [اندامهای گوسفندِ] پیشکشی، دو آرواره و زبان و چشم چپ ارزانی داشت.
آنکه از این پیشکشیِ به من – دو آرواره و زبان و چشم چپ که اهوره مزدا مرا ارزانی داشت پاره‌ای برباید یا بردارد....
.... در خانه‌اش آتُربان و ارتشتار و برزیگر زاده نشود؛ در خانه‌اش «دَهَک»ها و «مورَک»ها و «وَرشَن»های گوناگون زاده شوند.
زود هوم دلیر را گوشت پیشکشی بِبُر تا ترا به بند در نکشد ...»[1].
و هوم در تهدید مشابهی گوید: «کسی که بر آن باشد تا پیشکشی به هوم را خود بخورد، [هوم] پسران خوب و پسران آتربان بدو ندهد»[2].
این بخش نیز در روایت پهلوی چنین است: «و ایزد هوم آن کس را نفرین کند و گوید که: «تو را فرزند مباد و بدنامی‌و دیگر بدی<ها> از آن تو باد که مرا در یزش کار نفرمایی (= مرا در یزش به کار نبری) و سوری را که پدر اورمزد به من داد- آرواره با زبان و چشم چپ همه گوسفندان و انواع گوسپندان- نیزی (= نیایش نکنی)، بلکه <آن را> بجوی. کسی که آن سوری را که پدر من، اورمزد به من داد، نیزد بلکه بجود، در خانه او نه آسرون (=موبد)، نه ارتشتار (= سپاهی) و نه کشاورز زاده شود.»[3].
چنانچه گفته شد بنا به گفته مری بویس سهم ایزد هوم از قربانی را به نیابت از او به سگان می‌دادند[4].
هوم یا «هَئومَ» نام گیاه مقدسی است که در مراسم آیینی در هنگام سرایش اوستا چند ساقه از آن به همراه چیزهای دیگری در‌هاون کوبیده می‌شود و افشرده آن را پراهوم می‌خوانند. همچنین نام ایزدی است که نماد و نگاهبان گیاه هوم است و‌هات نهم تا یازدهم یسنا و بیستمین یشت از اوستا که در ستایش این ایزد است «هوم یشت» نام دارد.
پس از آنکه قربانی انجام گرفت هر یک از اعضای قربانی به یکی از ایزدان پیشکش می‌شود. در هوم یشت آمده است که اهورا مزدا از اندامهای قربانی «دو آرواره و زبان و چشم چپ» را به ایزد هوم ارزانی داشته است. در یسنای یازدهم چنین می‌خوانیم:
اهوره مَزدا – پدر اَشَوَن – مرا – که هوم‌ام- از [اندامهای گوسفندِ] پیشکشی، دو آرواره و زبان و چشم چپ ارزانی داشت.
آنکه از این پیشکشیِ به من – دو آرواره و زبان و چشم چپ که اهوره مزدا مرا ارزانی داشت پاره‌ای برباید یا بردارد....
.... در خانه‌اش آتُربان و ارتشتار و برزیگر زاده نشود؛ در خانه‌اش «دَهَک»ها و «مورَک»ها و «وَرشَن»های گوناگون زاده شوند.
زود هوم دلیر را گوشت پیشکشی بِبُر تا ترا به بند در نکشد ...»[1].
و هوم در تهدید مشابهی گوید: «کسی که بر آن باشد تا پیشکشی به هوم را خود بخورد، [هوم] پسران خوب و پسران آتربان بدو ندهد»[2].
این بخش نیز در روایت پهلوی چنین است: «و ایزد هوم آن کس را نفرین کند و گوید که: «تو را فرزند مباد و بدنامی‌و دیگر بدی<ها> از آن تو باد که مرا در یزش کار نفرمایی (= مرا در یزش به کار نبری) و سوری را که پدر اورمزد به من داد- آرواره با زبان و چشم چپ همه گوسفندان و انواع گوسپندان- نیزی (= نیایش نکنی)، بلکه <آن را> بجوی. کسی که آن سوری را که پدر من، اورمزد به من داد، نیزد بلکه بجود، در خانه او نه آسرون (=موبد)، نه ارتشتار (= سپاهی) و نه کشاورز زاده شود.»[3].
چنانچه گفته شد بنا به گفته مری بویس سهم ایزد هوم از قربانی را به نیابت از او به سگان می‌دادند[4].
تعداد صفحات : 1